ویژه نامه آفتابگردان (شماره چهارم) بهمن ماه 1400

آفتابگردان متعلق به جنس Helianthus و بومی شمال آفریقا است. حدود 52 گونه و 19 زیر گونه متعلق به جنس Helianthus وجود دارد. این گونه‏ ها عادت رشدی یکساله و چند ساله دارند. تعداد کروموزوم سوماتیکی گونه‏ های دیپلوئیدی، n = 2x = 342 است. هرچند سطح پلوئیدی مانند تتراپلوئید (n = 4x = 682) و هگزاپلوئید (n = 6x = 102 2) نیز در بین گونه‏ های مختلف Helianthus  مشاهده شده است. دانه آفتابگردان که یک میوه واقعی است به‌ وسیله پوسته بذر احاطه شده است. اهمیت دانه آفتابگردان به کیفیت عالی آن به عنوان روغن خوراکی که از دانه استخراج می ‏شود بر می‏گردد. این مسئله از نظر کیفیت تغذیه‌ای، طعم و مزه آن حائز اهمیت است و به علاوه بعد از استخراج روغن، کنجاله حاصله به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار می‏گیرد. روغن آفتابگردان دارای مقادیر ناچیزی از اسید لینولئیک می‏باشد که امکان نگهداری طولانی مدت آن را فراهم می‏ نماید. آفتابگردان با شرایط مختلف محیطی سازگار است و می‏تواند در تناوب با سویا و ذرت مورداستفاده قرار گیرد. میزان روغن در انواع هیبرید آن بین 52-48 درصد می‏ باشد.

آفتابگردان در مناطق شمالی معمولا به صورت دیم کشت می گردد و دارای مصارف روغنی و آجیلی است. ارقام و هیبریدهای داخلی و خارجی متعددی در کشور وجود دارد که البته کافی نیستند لذا کشاورزان می بایست حداکثر دقت لازم را در انتخاب ارقام مطلوبتر حسب منطقه مورد نظر داشته باشند. معمولا هیبریدهای جدید با توجه به مقاومت نسبی که به برخی عوامل بیماریزا و تنش‏‏ های محیطی دارند نسبت به ارقام داخلی برتری دارند. جوانه زنی و مرحله رشدی یکسان و خلوص ژنتیکی بالا از دیگر مزایای هیبریدها نسبت به ارقام می باشد. کشاورزان می بایست از مصرف محصول سال قبل به عنوان بذر خودداری نمایند. از بذوری که پاکت محتوی آنها دارای مهر یا برچسب سازمان های ذیربط هستند، استفاده نمایند. در صورتی که بستر کشت آماده و رطوبت کافی را داشته باشد و از طرفی قوه نامیه بذور بالا باشد می توان انتظار جوانه زنی مطلوب را برای آن مزرعه داشت. آفتابگردان قدرت سازگاری زیادی با محیط خود دارد. آفتابگردان به دلیل توسعه ریشه های خود تحمل خوبی نسبت به شرایط خشکی دارد. در انتخاب منطقه و زمان دقیق برای کاشت آفتابگردان و داشتن حداکثر محصول می بایست به تامین نیاز نوری گیاه، حرارت مورد نیاز برای جوانه زنی، رطوبت، خاک و باد توجه داشت. روزهای آفتابی بلند، حرارت بالای 8 تا 10 درجه سانتی گراد برای جوانه زنی مطلوب، عدم انطباق حرارت های حدود 40 درجه سانتی گراد با مرحله گلدهی، تامین رطوبت در دو تا سه هفته نزدیک به مرحله گلدهی و بعد از آن، کشت در خاکهای دارای زهکش مناسب و عدم کاشت در مناطق تحت تاثیر بادهای شدید یا گرم از مواردی است که کشاورزان می بایست به آن توجه داشته باشند. از کاشت آفتابگردان بعد از نخود فرنگی، چغندرقند و سیب زمینی پرهیز گردد. شخم های سطحی بهاره، نرم کردن و تسطیح خاک، توزیع کودهای پایه (فسفر و پتاس و حدود یک سوم کود ازته مورد نیاز گیاه حسب آزمایشات خاکشناسی) مصرف علفکش های قبل از کاشت به نسبت توصیه شده و اختلاط سریع آن با خاک از جمله اقدامات اولیه برای تهیه بستر مناسب می باشد. لازم است کشاورزان در شروع هر فصل کشت با مراجعه به سازمانهای مربوطه و دریافت بروشورهای آموزشی اطلاعات مورد نیاز خود را کسب نمایند.