ویژه نامه بادام زمینی (شماره پنجم) اسفند ماه 1400

بادام‌زمینی (groundnut) متعلق است به خانواده Fabaceae (Leguminosae) و جنس Arachis (از یک واژه یونانی به نام a-rachis به معنی بدون خار یا تیغ گرفته‌شده است و به عدم وجود شاخه‌های برخاسته و مستقیم اشاره دارد) می باشد نام گونه بادام‏ زمینی hypogaea است که مشتق شده از کلمه hupo-ge که در زبان یونانی به معنای زیرزمین می‌باشد. بادام‌زمینی یک گیاه تتراپلوئید است که منشأ آن آمریکای جنوبی می‏ باشد. مطالعات نشان می‌دهد بادام‌زمینی از شمال آرژانتین یا جنوب بولیوی از تلاقی بین گونه‌های وحشی دیپلوئید Arachis duranensis و Arachis ipaensis ایجادشده است. بنابراین بادام‌زمینی زراعی یک‌گونه با ژنوم تتراپلوئید (AABB, 2n = 4x = 40) می‏ باشد. با توجه به متفاوت بودن اجداد بادام‌زمینی این گیاه پلی پلوئید از دو ژنوم مختلف A (A. duranensis) و B (A. ipaensis) حاصل‌شده است. بادام ‏زمینی گیاهی یک‌ساله با ارتفاع 30 تا 60 سانتی‌متر با ساقه‌های کرک‌دار و شاخه‌های منشعب است. برگ‌های این گیاه متناوب بوده و در هر گره یک یا دو جفت برگچه تخم‌مرغی شکل دیده می‏ شود. بادام‌زمینی خودگشن بوده ولی درصد کمی (حدود دو درصد) دگرگشنی نیز دارد. پس از گرده‌افشانی گل‌پوش‌ها پژمرده می‌شوند و در پایین تخمدان یک منطقه مریستمیک شبیه ساقه تحت عنوان پگ به سمت خاک رشد می‌کند. سیستم ریشه‌ای بادام‌زمینی اغلب توسط گره‌های جذب ازت که حاصل از فعالیت باکتری‌های همزیست تحت عنوان رایزوبیوم‌ها هستند ایجاد می‌شود. در میان رایزوبیوم‏های شناسایی‌شده بر روی ریشه بادام‌زمینی گونه‌هایBradyrhizobium نسبت به سایرین غالب هستند. رایزوبیوم‌ها به درون بافت ریشه نفوذ کرده  و در سلول‌ها، جائیکه مولکول نیتروژن توسط گیاه قابل‌جذب است، استقرار می‌یابند. سال 2014 در طرح بین‏ المللی ژنوم بادام‌زمینی (IPGI) با مشارکت محققین ژنتیک گیاهی از کشورهای آمریکا، برزیل، چین و هند، نهایتاً ژنوم بادام‌زمینی توالی ‏یابی گردید. با این دستاورد توالی 96 درصد ژن‌های بادام‌زمینی در اختیار محققین قرار گرفت و نقشه مولکولی موردنیاز اصلاح‏ گران بادام‌زمینی جهت ایجاد مقاومت به بیماری‌ها و سایر صفات مهم در افزایش عملکرد و راندمان بیشتر فراهم شد. ازلحاظ تیپ رویشی ارقام بادام‌زمینی به دو گروه Bunch یا Erect و Runner یا Spreading تقسیم‌بندی می‌شوند.

میزان روغن دانه بادام‌زمینی بین 44 تا 55 درصد و میزان پروتئین آن بین 25 تا 28 درصد متغیر می ‏باشد. حدود دوسوم تولید جهانی بادام‌زمینی به مصرف روغن‏ کشی می‏رسد. بادام‌زمینی به‌طور گسترده در بیشتر مناطق حاره‌ای و نیمه‏ حاره‌ای و در بیش از 80 کشور دنیا کشت می‌شود. این گیاه برای رشد به آب و هوایی آفتابی و گرم، با حداقل بارندگی 500 میلی‌متری و دامنه دمایی حدود 25 تا 30 درجه سانتی‌گراد نیازمند است، بافت خاک لومی ماسه‌ای با زهکش مناسب و اسیدیته (pH) بین 5/5 تا 7 شرایط مناسبی برای رشد بادام‏زمینی فراهم می‌کند. کشورهای آسیایی تولیدکننده بادام‌زمینی  شامل چین، هند، اندونزی، میانمار، تایلند و ویتنام و مهم‏ترین کشورهای آفریقایی تولیدکننده بادام زمینی شامل ،  نیجریه، سنگال، سودان، زئیر، چاد، اوگاندا، ساحل‌عاج، مالی، بورکینافاسو، گینه، موزامبیک هستند. در آمریکای شمالی ایالات‌متحده و مکزیک نیز از بزرگ‏ترین تولیدکنندگان بادام‏ زمینی به شمار می روند.