مقدمه( بحران آب در مدیریت دانه­­­ های روغنی )

مقاومت محصولات دانه‌های روغنی به کمبود آب معمولاً بستگی به نوع محصول، تنوع ژنتیکی، و توانایی تحمل به شرایط خشکی دارد. در مجموع دانه‏های روغنی از نظر نیاز آبی تقریبا همگی در یک گروه قرار داشته و حداقل به میزان 500 متر مکعب آب، در یک فصل رشد نیاز دارند ولی گلرنگ و کتان نسبتا به بقیه دانه‏های روغنی نیاز آبی کمتری دارند و در مجموع به تنش‏های کم آبی مقاوم‏تر هستند. در تقسیم‏بندی دیگر برای تعیین تحمل دانه های روغنی به تنش های خشکی، زراعت‏های بهاره مثل سویا، کنجد و آفتابگردان نسبتا به زراعت‏های  پاییزه مثل کتان، گلرنگ و کلزا  نسبت به شرایط کم‏آبی حساس‏تر هستند. شرایط مزرعه و خاک نقش مهمی در تعیین و تامین آب مورد نیاز محصولات روغنی دارد. در مجموع بحران‏های کم‏آبی می‏تواند بین 10 تا 35 درصد به طور میانگین باعث کاهش  راندمان زراعت دانه‏های روغنی گردد. از طریق تکنیک‌های اصلاح ژنتیکی، ژن‌های مقاومت به خشکی نشات در دسترس از منابع مختلف، می‌توانند به محصولات روغنی منتقل شوند. برای مثال، ژن‌های مقاومت به خشکی معمولاً در سویا از دیگر گونه‌های مقاوم به خشکی انتقال می‌یابند. ژن‌های مقاومت به خشکی معمولاً متعلق به خانواده‌های مختلفی از ژن‌های پراکسیداز و ترانسکریپتورها هستند. برای مثال، ژن DREB1 و DREB2 از خانواده ترانسکریپتورها در سویا، ژن RD29A از خانواده ترانسکریپتورها در آفتابگردان، و ژن CBF از خانواده ترانسکریپتورها در کنجد معروف به ژن‌های مقاومت به خشکی هستند. عناصر متنوعی در ایجاد تحمل و مقاومت گیاهان روغنی به شرایط خشکی موثر هستند که برخی از آنها شامل آهن :(Iron) در تشکیل کلروفیل و رشد گیاهان وافزایش مقاومت به خشکی، منیزیم :(Magnesium)در فرآیندهای تنظیم آبیاری و نگهداری رطوبت خاک، پتاسیم(Potassium): در تنظیم فعالیت‌های آبی و تحمل به تنش‌های خشکی، کلسیم(Calcium): به تقویت ساختار بافتی گیاهان و بهبود جذب آب در خاک، نیتروژن :(Nitrogen)در رشد و توسعه گیاهان،  کلر(Chlorine): برای فرآیندهای تنظیم فشار اسمزی در گیاهان، مس(Copper): در ساختار  کلی دانه‌های روغنی و ایجاد تحمل به شرایط خشکی ، روی(Zinc): نیز برای رشد و عملکرد دانه‌ها و سلنیوم(Selenium): در بهبود رشد و تحمل به تنش‌های خشکی  محصولات روغنی همگی موثر هستند. لازم به ذکر است توازن مناسب بین این عناصر و المنت‌ها در خاک و تغذیه گیاهان روغنی اهمیت دارد. بنابراین برای افزایش مقاومت به خشکی در دانه‌های روغنی، مهم است که عناصر غذایی و المنت‌های مورد نیاز گیاهان در خاک به دقت مدیریت شوند و به میزان مناسب در اختیار گیاهان قرار گیرند. قابل ذکر است استفاده از آمینواسیدها به عنوان مواد محلول‏پاشی می‌تواند به تقویت مقاومت گیاهان به تنش‌های آبی کمک کند. یکی از مهم‌ترین قارچ‌های همزیست که به مقاومت گیاهان به کم‌ آبی کمک می‌کند، قارچ‌های مایکوریزا (Mycorrhizal fungi) هستند. قارچ‌های مایکوریزا با ایجاد رشته‌هایی در خاک به گیاهان کمک می‌کنند تا به آب و مواد معدنی در خاک دسترسی بهتری داشته باشند. این تعامل مفید برای جذب آب و  مواد مغذیها و کاهش تنش‌های خشکی و تامین کمبودهای تغذیه ایی در گیاهان موثر است. جنس Glomus از قارچ‌های میکوریزا معروف هستند که برخی از گونه‏های آن که به شکل تجاری نیز عرضه می‏شود توانسته به بهبود جذب آب و مواد معدنی در گیاهان روغنی کمک نمایند. در مجموع با توجه به پیش بینی شدت بحران های آبی در سالهای در پیش رو، مدیریت  تنش های کم آبی در مزارع دانه های روغنی در تمامی ابعاد می بایست مورد توجه کارشناسان مسئول قرار گیرد.